بررسی ادیان مختلف

چو بر دین کند شهریار آفرین

    برادر شود شهریاری و دین

        نه بی تخت شاهی است دینی به پای

    نه بی دین بود شهریاری به جای . . .

        چنین پاسبانان یکدیگرند

    تو گویی که در زیر یک چادرند

شعر بالا از شاهنامه انخاب شده و وصیت اردشیر به شاپور است . شاپور پسر اردشیر ، تعصبی نسبت به دین زردشتی نداشت ، مانی از همین امر استفاده کرد و خود را به او نزدیک نمود . مانی یکی از آثار خود را ، که به فارسی میانه نوشته و آن را به نام شاپور ، شاپورگان نامیده است ، در روز تاجگذاری شاپور به او تقدیم کرد . مانی در تمام دوران سلطنت پسرش ، هرمز ( 272 - 273 میلادی ) آزادانه دین خود را تبلیغ می کرد . در زمان سلطنت  بهرام اول ( 273 - 276 میلادی ) روحانیون زردشتی به رهبری کرتیر به دفاع از دین زردشتی برخاستند و ادیان و مکاتب دیگر را سرکوب کردند . کرتیر در کتیبه ای که در کعبه زردشت به فارسی میانه نویسانده ، گفته است که یهود و بوداییان و برهمنان و صابئین و نصاری و جینیان و مانویان را سرکوب کرده و معابد آنها را به معابد زردشتی تبدیل نموده است .

یهود از زمان بخت النصر ( 562 پیش از میلاد مسیح ) پادشاه کلده که  اورشلیم را ویران کرد و یهود را به اسارت برد ، در میان ایرانیان زندگی می کنند .

مسیحیت از آغاز با ایرانیان مربوط بوده است . در روایات مسیحی آمده است که سه نفر مغ از روی حرکت ستارگان دریافته بودند که مسیح به زودی متولد می شود . پس اینان با هدایا به فلسطین رفتند و به حضور مسیح رسیدند .

برهمنان پیروان دین قدیم هندوها هستند . هندوها با ایرانیان یک دین و یک زبان داشتند . حدود 1500 پیش از میلاد مسیح ، از هم جدا شدند . بر اثر این جدایی میان عقاید و زبان های ایرانیان  و هندوان اختلاف افتاد . هندیان از طرف شرق با ایران همسایه اند و در دوره پیش از اسلام گاهی بخش هایی از هند قسمتی از قلمرو ایران را تشکیل می داده است .

جینیان پیروان جنه اندjina . جنه به معنی پیروز است و آن لقب  مهاویره  Mahavira است . مهاویره را پیروز نامیده اند چون او توانسته است بر  کرمن karman یعنی اسارت جهان مادی ، غلبه کند . مهاویره که در سده ششم پیش از میلاد مسیح زندگی می کرده می آموخته است که برای رستگاری روح باید دنیای پلید را رها کرد . وی ازار به جانداران را نهی کرده است . شاید در میان ایرانیان شرقی ، سغدیان ، بلخیان و سکاها ، گروه هایی بوده اند که از جنه پیروی می کرده اند .

بوداییان پیرو بودا هستند . بودا لقب  سید درته گوتمه  Siddhartha Gautama است . بودا در سده ششم پیش از میلاد مسیح در شهر لومبینی lumbini واقع در نپال متولد شد . پدرش پادشاه نپال بود . بودا در 15 سالگی با یکی از بستگان خود ازدواج کرد و صاحب پسری شد . در 29 سالگی خانه و خانواده را ترک کرد تا به حقیقت دست یابد . وی در 528 پیش از میلاد مسیح به حقیقت دست یافت و در سال 483 پیش از میلاد مسیح در سن 80 سالگی درگذشت . حقیقتی که بودا بدان دست یافت و مدت 45 سال به تبلیغ آن پرداخت این بود که دنیا محل رنج  و عذاب است و بشر می تواند خود را از شر رنج و عذاب با غلبه بر امیال و شهوات نجات دهد .

صابئین پیروان  یوحنای معمدان اند . صابئین که اکنون در جنوب عراق و خوزستان زندگی می کنند خود را  مندائیه یعنی اهل عرفان می دانند .  مندا  به زبان ایشان که گویشی از زبان آرامی است ، به معنی عرفان است . اینان می گویند مندا از طریق کشف و شهود بدست می آید .

مانویان پیروان مانی بوده اند . مانی در 14 نیسان 216 میلادی در شمال  بابل زاده شد و در سال 277 میلادی در  جندی شاپور در گذشت . مانی کتاب های متعددی نوشته بوده که بخش هایی از نوشته های او به زبان های مختلف از جمله زبان های مختلف ایرانی باقی مانده است . مانی برای تبلیغ دینش یا خود به جاهای مختلف مسافرت می کرد یا کسی را از پیروان خود به سافرت وا می داشت . به زودی دین مانی در شرق و غرب جهان آن روزگار پراکنده شد و اقوا مختلفی چون قبطیان و رومیان و ترکان و چینیان به آن دین روی آوردند . نزدیک 80 سال دین مانی ، دین رسمی دولت  ایغور بود که در سده هشتم و نهم میلادی بر آسیای میانه فرمان می راند . دین مانی به تدریج پیروان خود را از دست داد . ظاهرا تا زمان مغول در ترفان پیروان مانی زندگی می کرده اند ، از آن پس دین مانی به فراموشی سپرده شد . در نیمه دوم سده دهم میلادی شخصی بلغاری به نام  بوگومیل مذهبی  با استفاده از عقاید مانی تاسیس کرد . در سده دوازدهم مردمی از بوسنی به آیین بوگومیل گرویدند . سلطان عثمانی ،  محمد دوم ملقب به فاتح در سال 1463 بوسنی را متصرف شد . تسلط ترکان عثمانی بر بوسنی تا سال 1878 دوام یافت و در این سال بوسنی به تصرف امپراطوری  اتریش و هنگری در آمد . در 1918 اسلاوهای جنوب اروپا حکومتی تشکیل دادند که بوسنی هم جزیی از آن را تشکیل می داد . این حکومت در سال 1931  یوگوسلاوی نامیده شد . در هنگام تسلط ترکان عثمانی بر بوسنی بوگومیل های بوسنی به دین  اسلام گرویدند . در دو.ره سلطنت قباد ( 488 - 496 و از 499 - 531 میلادی ) شخصی ، ظاهرا مانوی به نام  مزدک آیین مزدکی را تاسیس کرد  . انوشیروان پسر قباد مزدک و مزدکیان را سرکوب کرد . از مزدک و پیروان او نوشته ای به جای نمانده است . ظاهرا وی احساس نمی کرده آیین ساده اش احتیاجی به نوشتن داشته باشد . مزدک می آموخت که علت جنگ و ستیز نابرابری است ف برای از میان بردن جنگ و ستیز همگان باید از خواسته و زن به تساوی استفاده کنند .